Thị trường chứng khoán có thực sự free?

Feb 19, 2021.

Hôm nay trước khi dọn dẹp office để về, mình quyết định nán lại một xíu để viết bài về vụ Gamestop đang làm chao đảo thị trường tài chính Mỹ mấy ngày qua. Khi mà ở nhà đang nóng lên từng ngày vì sắp tết đến nơi rồi mà dịch Covid lại bùng phát, thì ở trên phố Wall cũng đang có một vụ nóng không kém. Bài viết này có mục đích là để giải thích cho các bạn không hiểu biết nhiều về tài chính (như mình) có thể hiểu được cái gì đang xảy ra.

Trước khi đi vào sự việc, mình phải giải thích một số định nghĩa sau:

Hedge fund managers là gì: Đây là các nhà đầu tư tư nhân (Thường là các triệu/tỷ phú) và họ thường dùng tiền của mình để đặt cược lên thị trường tăng, giảm từ các chiêu trò ví dụ như ví dụ như short selling, leverage, and derivatives, và thu lợi từ các bài cược đó. Mình gọi chung mấy ông này là đại gia.

Short sell (Bán khống) là gì: Đây là một hình thức trao đổi trên thị trường chứng khoán, khi mà bạn đặt cược vào việc đi xuống của một mã cổ phiếu. Cụ thể là nhà đầu tư (ví dụ như bạn) sẽ trả một khoản phí nhỏ để mượn một số cổ phiếu của một công ty từ một cổ đông nào đó mà bạn nghĩ cổ phiếu công ty đó sẽ đi xuống. Bạn bán cổ phiếu đó ra, và chờ đợi nó đi xuống thật, thì bạn mua lại rồi trả lại cho cổ đông kia, bạn lấy phần chênh lệch bỏ túi. Với hình thức này, bạn luôn mong muốn công ty kia làm ăn thua lỗ, và giá cổ phiếu giảm càng sâu, bạn càng lời, thậm chí công ty phá sản càng tốt.

Ví dụ bạn mượn của thằng bạn thân của bạn một ít cổ phiếu lúc giá nó là 100 nghìn đồng, bạn bán ra ngoài 100k, vài ngày sau giá nó giảm xuống còn 40k, thì bạn mua lại rồi trả lại cổ phiếu cho thằng bạn của bạn, còn bạn bỏ túi 60k.

Thường với thời đại bây giờ, công ty nào mà cổ phiếu đang được short nhiều thì đều không khó để có thể tìm trên mạng sau 1 vài thao tác gõ phím.

Short squeeze (Bán non) là gì: Là khi cái cổ phiếu đó không giảm mà lại tăng, và tăng lên có thể là bất tận. Có thể 100k bạn mượn kia, giờ giá nó lên 200k, 1 triệu, trăm triệu etc. Nhưng bạn thì vẫn phải mua lại để trả lại cho thằng bạn của bạn, không nó vác dao đến nhà bạn đòi nợ thì chết cả làng. Nên bạn không có cách nào khác phải mua lại lúc nó tăng và chịu lỗ. Bạn buộc phải bán non để cắt lỗ sớm.

Robinhood là gì: Là một sàn giao dịch tài chính có trụ sở tại California, Mỹ. Nó mới được thành lập vài năm trước nhưng nổi lên gần đây là vì nó khác với các sàn truyền thống, thì nó không mất tiền (hoặc mất rất ít) phí môi giới (Brokerage fee). Ngoài ra, ở trên nền tảng này, các bạn có thể không phải mua cả 1 cổ phiếu đắt tiền, mà chỉ cần mua 1 mảnh nhỏ của cố phiếu đó thôi, ví dụ như cổ phiếu của Amazon rất đắt và bạn không có tiền mua, thì bạn có thể chỉ cần mua 1/10 cái cổ phiếu đó thôi. Những điều này khiến cho Robinhood trở thành một địa chỉ rất thu hút của các nhà đầu tư không truyền thống và ít tiền (như mình và bạn). Robinhood không thu tiền thì nó kiếm tiền từ đâu, có lẽ đoạn giải thích này (hoa hồng, interest, premium account, margin, HFT, Rebate, etc.) sẽ dành cho bài khác. Bây giờ bạn chỉ cần biết là nó free, cho nên trong giai đoạn Covid này, dân tình ở nhà nhiều, không có việc làm, nhảy vô chơi chứng khoán nhiều, và các sàn miễn phí như Robinhood sẽ là nơi được các bạn này lựa chọn. Đặc biệt khi mà ở Mỹ và các nước phát triển thì dân còn được nhận các gói cứu trợ, và họ cũng cầm tiền cứu trợ này đổ vào chứng khoán.

Reddit là gì: Nó là một mạng xã hội có khoảng 450 triệu người dùng. Ở trên đó có đủ thứ để trao đổi, thượng vàng hạ cám, giống như beat.vn hay VOZ ở nhà mình. Các bạn tham gia Reddit thì gọi là Redditors, mà ở đây mình sẽ gọi là dân đen.

Gamestop là gì: Là một công ty bán đĩa game, máy chơi game. Trước thì nó rất phổ biến, nhưng gần đây thì không chỉ là vì Covid nên người đi mua sắm giảm, mà các game bây giờ có thể download trên mạng về máy chứ không cần ra tiệm mua nữa, cho nên công ty này thua lỗ đậm trong mấy năm qua. Dự báo là sẽ phá sản trong thời gian rất gần sắp tới. Trong mắt mấy nhà bán khống thì Gamestop là một mảnh đất màu mỡ.

OK, đến đây thì mình kể chuyện nhé.

Một số đại gia phố Wall nhìn thấy sự đi xuống của Gamestop (mã GME), ví dụ như quỹ Melvin Capital và Citron Research, hay Point72 etc bỏ rất nhiều tiền và mượn lại cổ phiếu của Gamestop với hy vọng là khi nó đi xuống, thậm chí phá sản, thì họ sẽ dựa vào hình thức bán khống mà kiếm lời.

Dân đen (nhà đầu tư nhỏ lẻ) thấy được tình hình đó, và quyết định là lên trên Reddit, lập một cái chủ đề và cùng nhau bàn luận các kiểu để đấu lại các đại gia. Với dân đen thì họ có nhiều lý do, một số thì không muốn nhìn thấy hãng bán game từng một thời gắn bó với tuổi thơ bị phá sản, một số thì không muốn các đại gia làm ăn dựa trên sự chết đi của kẻ khác, một số thì làm ăn kiếm lời, một số thì hóng hớt. Nói chung là ở trên Reddit, các dân đen này lập ban điều hành kháng chiến và quyết định là vào ngày 24/1 sẽ tổng tấn công.

Nói là làm, trong ngày hôm đó, hàng loạt dân đen dùng số tiền ít ỏi của mình ào ạt liên tục mua cổ phiếu của Gamestop. Điều này khiến cổ phiếu của công ty này tăng vọt, cụ thể là tăng hơn 6000%. Giá mã GME hồi năm 2019 là $3.32 và hôm 27/1/2020 là $348 (xấp xỉ). Vậy là từ một công ty ngớp ngáp sắp chết đến nơi, định giá dưới $400 triệu, thì nhờ vào cuộc cách mạng trên mà giờ nó được định giá hơn $23 tỷ.

Dân đen làm được điều này là nhờ vào hệ thống sàn miễn phí như Robinhood và một ít tiền nhỏ lẻ, có thể là từ các gói cứu trợ chính phủ do Covid. Nhưng sóng xô thì thuyền lật, nhỏ vậy nhưng khi hàng trăm nghìn người đổ vào một lúc, cũng khiến cho các đại gia buộc phải bán non và chịu lỗ. Tổng kết thì các đại gia trên bị lỗ tới gần $2.8 tỷ đô. Các dân đen cũng nhờ giá cổ phiếu lên mà có lời, một số còn kể rằng trong vòng vài ngày mà đã trả được nợ học phí đại học (student loan). Nói chung là với dân đen thì không chỉ là một cuộc cách mạng, mà còn được tiền từ đó nữa.

Ngoài Gamestop thì dân đen cũng đẩy giá của một số công ty khác đang bị short mạnh, ví dụ như chuỗi rạp chiếu phim AMC, mã KOSS lên 480%, EXPR lên 301%, NOK lên 30%.

Và tất nhiên các đại gia thì vẫn là đại gia, họ không bao giờ chịu thua. Hành động đầu tiên của họ là trong lúc thị trường đang sôi nổi, bỗng nhiên điện bị cúp, mạng bị đơ, và các giao dịch đều bị nghẽn.

Thứ 2, họ cấm cửa luôn các topic trên mạng xã hội như Reddit, Discord, nơi hậu phương kháng chiến của dân đen.

Trên các nền tảng khác như Facebook, Twitter thì nếu như có topic nào nổi bật đề cập đến vấn đề trên cũng sẽ bị kiểm duyệt, vị dụ như dòng topic Wallstreet — -@! — bets mà viết bình thường không có các kí tự loằng ngoằng kia thì cũng sẽ bị detected và kiểm duyệt nốt. Giống như hồi với ông Đỗ Nam Trung đó, trong 1 ngày thì toàn bộ nền tảng mạng xã hội của lão này bị bay mất không tồn tại luôn.

Báo chí cũng được định hướng nốt và không tự do như dân đen vẫn nghĩ, và viết các bài về thế có lợi cho đại gia.

Và cuối cùng là Robinhood, cái sàn với cái tên của các anh chàng ngự lâm, trộm của cải người giàu để chia cho người nghèo, thì chỉ còn được cái màu mè ở cái tên, chứ cũng cấm luôn giao dịch các mã như mã GME, tạo điều kiện thuận lợi cho các đại gia. Giờ thì họ đang cướp của dân đen để giải cứu tài phiệt. Mà cũng đúng thôi, vì Robinhood thực ra cũng được sở hữu bởi các đại gia mà.

Ngoài ra thì Robinhood cũng tìm cách để cứu chính bản thân họ trước, vì khi thị trường chao chảo không phanh, thì các clearing house cũng yêu cầu ký quỹ tăng lên cho open position của họ, và trong thời gian chờ settlement thì các brokers phải bỏ tiền túi ra để ký quỹ, và họ cũng không muốn nó tăng lên quá cao nên họ ngừng giao dịch.

Tất cả các động thái trên giúp thị trường giảm nhiệt và hạ đỏ rực, cứu gỡ cho các đại gia phần nào.

Dân đen thấy vậy nên nhảy sang các nền tảng khác an toàn hơn, ví dụ như Telegram, nơi mà các cuộc đối loại không bị theo dõi, thu thập và kiểm duyệt, lập group và tiếp tục phản công. Làm cho cái bong bóng thị trường nó phập phồng.

Không chỉ vậy, Elon Musk còn lên mạng và tweet một dòng ngắn gọn, Gamestonk!! Làm cho cái mã này lại càng chao đảo.

Kết luận của mình:

Cuộc chiến trên vẫn diễn ra, một số dân đen cũng đã kiện lên trên về việc Robinhood điều khiển thị trường, tuy nhiên ở trển hay ở dưới thì đều là thế giới không thuộc về dân đen đâu, nên phần thắng thì chắc chắn là còn lâu dân đen mới thắng đại gia. Ngồi đó mà mơ. Tuy nhiên một số kết luận có thể rút ra:

Sàn chứng khoán vốn rất là ảo và vẫn được điều khiển bởi các đại gia. Khi nó ảo thì có người giàu lên từ đó, nhưng có người mất từ đó. Nhất là sàn Việt Nam, khi mà báo cáo tài chính ở nhà mình nó cũng ảo nốt. Từ khi covid nổ ra, thì rất nhiều dân đen có xíu tiền, kết hợp với các sàn với giá môi giới thấp đã đổ xô vào sàn. Những dân đen (như mình hay bạn) này thường không có kiến thức về đầu tư, đầu tư ngắn hạn (day traders), và đầu tư theo kiểu đánh bạc (speculators). Số này rất là đông sau 1 năm nay và nó khiến cho sàn lại càng ảo hơn. Nên ai đó muốn nhảy vào thị trường chứng khoán bây giờ, hãy cẩn thận. Tiền không phải là tất cả, nhưng khi mất tiền thì là mất tất cả.

Mình khuyên các bạn hãy đọc và học thật kỹ để đầu tư dài hạn, ví dụ như có thể bắt đầu với cuốn The Intelligent Investor của Benjamin Graham và các cuốn khác, ví dụ như The Psychology of Money: Timeless Lessons on Wealth, Greed, and Happiness, hãy học đi một khoá về tài chính online, ví dụ như 1 khoá về Investment and Portfolio Management, và một số cuốn về điều khiển cảm xúc (Emotional Intelligence) hay thậm chí là tâm lý (Thinking, fast and slow của Daniel Kahneman) trước khi vào với sàn. Về lâu dài, các công ty lớn, thường đều sẽ tăng (như bất động sản vậy), và nếu bạn có tiền nhàn rỗi thì có thể đầu tư dài hạn vào các công ty đó. Benjamin Graham có nói “People who invest make money for themselves; people who speculate make money for their brokers.”

Mạng xã hội không thuộc về xã hội. Điều này giờ không chỉ ở một số nước được kiểm duyệt rất chặt như Trung Quốc nữa, mà ở tất cả mọi nơi. Không nơi nào là free speech hoàn toàn. Mạng xã hội là một bộ máy đào dữ liệu, và bán dữ liệu đó cho các “đại gia” để kiếm lời. Không chỉ dừng lại ở quảng cáo, mạng xã hội giờ là một bộ máy quyền lực nhất điều khiển chính trị, xã hội, và bạn. Trong mắt họ, bạn chỉ là một hạt cát nhỏ, và nếu hạt cát đó trở thành cái gai thì họ nhổ không thương tiếc. Khi các đại gia từ xưa đến nay điều khiển thị trường và kiếm lời vô tội vạ từ đó, và không có một ai phản ứng gì, thì bây giờ, các dân đen, một cách hợp pháp, dùng chính luật chơi của các đại gia để đánh lại họ khiến họ mất 1 tí ti xíu tiền gãi ngứa, nhưng họ đã dùng chính tiền và quyền lực của mình để đánh triệt lại cuộc kháng chiến mới nổi kia không thương tiếc. Nói chung thì các bạn ở VN thì quen bị kiểm duyệt nên cũng không lạ, nhưng ở những nơi khác thì giờ sau vụ của ông Trump và vụ này nữa thì họ sẽ thấy được rằng ngoài news, báo chí là quyền lực thứ 4 (Đệ tứ quyền), thì các công ty công nghệ lớn, mạng xã hội bây giờ có lẽ là Đại ngũ về quyền lực và bao trùm lên tất cả 4 mảng còn lại.

Trong hình ảnh là người dân biểu tình ở phố Wall 12 năm trước (hồi 2008) sau cuộc khủng hoảng tài chính. Nhiều người dân mất việc, mất nhà, lao đao. Ở dưới đường là thế, còn ở phía trên là hình ảnh ngược lại, các đại gia đang mở rượu Champane để ăn mừng khi họ vừa ăn được quả lớn.

“Know what you own, and know why you own it”

“Good investing is not necessarily about making good decisions. It’s about consistently not screwing up.”

Cảm ơn các bạn đã đọc. Mình về với cái ổ chuột của mình và nấu bữa tối đây. Have a great weekend!