PhD stories - Những bức thư tình đầu tiên

Apr 6th 2023.

[Note: Bài viết này không có mục đích để hướng dẫn bạn viết thư]

Viết thư cho giáo sư để xin học là một trong những bước đầu tiên cho quá trình học tiến sĩ. Khác với các bạn sinh viên đã được học ở nước ngoài và có cơ hội để gặp giáo sư trực tiếp, thì từ Việt Nam, gửi email chắc là phương tiện duy nhất để có thể tạo cơ hội cho bản thân. Tất nhiên trước đó là các bước khác như xác định bản thân có cần thiết phải học không, cách lựa chọn ngành để theo học, cách lựa chọn giáo sư mình muốn học, cách lựa chọn trường, lựa chọn đất nước muốn theo học, v.v., rồi mới tìm được danh sách các giáo tiềm năng, nhưng viết thư cho giáo là tín hiệu đầu tiên ai đó thực sự phát ra cho mọi người về quá trình theo học 4–6 năm của bản thân.

Để được theo học tiến sĩ, và không muốn tự bỏ tiền túi ra, thì bạn cần nguồn tiền cung cấp cho bạn. Tiền có thể đến từ rất nhiều nguồn, từ các quỹ của nhà trường, từ các quỹ từ các doanh nghiệp, từ chính phủ, v.v., các nguồn học bổng này thường có tính cạnh tranh cao, và thường có khá nhiều ràng buộc đi kèm. Có một nguồn dễ hơn đó là đến trực tiếp từ các dự án của giáo sư. Các giáo khi có dự án thường sẽ có tiền để dành cho một vài suất tiền sĩ/sau tiến sĩ. Và để tiếp cận với nguồn học bổng đó, thì giáo sư sẽ là người trực tiếp bạn cần viết thư để xin học. Nhất là ở các nước như Mỹ, thì nếu giáo sư nhận bạn, và bạn đủ điều kiện của quá trình tuyển sinh, thì 100% là bạn sẽ được học bổng để học tiến sĩ.

Tất nhiên không ai ra trận chiến mà không chuẩn bị vũ khí cả. Ngoài chuẩn bị CV, tạo website, writing sample, hay một số bài báo làm vốn, thì bạn vẫn cần một nội dung tốt để viết cho giáo sư nữa. Những lúc này bạn có thể hỏi các tiền bối đi trước ví dụ có thể hỏi chính giáo sư ở trường mà mình đang học cách viết, hay các anh chị đã từng trải qua quá trình xin học và thành công, nhưng phổ biến nhất vẫn là lên mạng và tìm đủ các nguồn tham khảo, từ các blog, các forum, hội nhóm trên FB, cho tới các trường đại học, Quora, Reddit, Youtube, từ trường đại học lớn như MIT hay Stanford, có nguyên một blog để hướng dẫn bạn làm điều này.

Các lời khuyên chung chung sẽ là bạn phải giới thiệu ngắn gọn về bản thân (bạn là ai, đến từ đâu, bạn có kinh nghiệm gì), và bạn muốn làm gì cho PhD (đề tài bạn muốn làm, topics bạn thích, sao lại thích), và cuối cùng là tại sao họ nên chọn bạn (bạn đã đọc các điều kiện tuyển sinh của trường chưa và bạn thấy hồ sơ của bạn mạnh như thế nào, kinh nghiệm của bạn phù hợp với các dự án hiện tại/tương lai của giáo sư như thế nào, con người bạn phù hợp ra sao, tại sao bạn thích giáo sư và các dự án đó của họ, và kế hoạch tương lai của bạn ra sao để phát triển sở thích đó mà giáo hay trường đại học có thể giúp bạn, v.v.). Với lời khuyên này, có thể tóm gọn là “Just do your homeworks!”.

Lời khuyên tiếp theo nữa là bạn phải viết thư thật chuyên nghiệp, phải đứng từ phía của giáo sư khi đọc thư bạn để viết, không nên viết lặp lại quá nhiều thông tin mà bạn đã đính kèm trong CV, papers, v.v., phải biết cách viết thư trong tiếng anh, không mắc lỗi, phải biết chia đoạn viết, biết nhấn mạnh ở đâu, biết bôi đậm thông tin nào, phải biết sử dụng tiêu đề thư ra sao để giáo chọn thư bạn đọc trong hàng chục thư mà họ nhận được, và có một lời khuyên mà mình đọc được rất nhiều, đó là giáo sư rất bận, và không nên viết thư dài, và bạn hãy cố gắng gói gọn mọi thông tin trên trong một lá thư khoảng 200 chữ thôi.

Xem ra để có một lá thư tốt, ngoài thời gian chuẩn bị “vũ khí” như giấy tờ, kiến thức trước khi ra trận, thì cũng không dễ để ngồi xuống và soạn một lá thư pitching thật hay.

Bài viết này không có mục đích để hướng dẫn bạn viết thư, vì như mình nói là bạn có thể tìm nó ở trên mạng rồi. Mục tiêu của bài viết này để nói rằng, đôi lúc, bạn không cần phải làm theo số đông và theo tất cả mọi lời khuyên ở trên. Giáo sư cũng là con người, và mình nghĩ, nếu bạn show được hai thứ, sự chân thành, và sự độc đáo (đôi lúc là dị) của bạn, thì các lá thư vẫn tạo tác động tốt tới giáo sư. Mình sẽ kể hai ví dụ của mình từ ngày xa xưa rồi nhưng mình nghĩ vẫn còn nguyên giá trị.

- Mình gửi cho giáo một bài guitar mà mình chơi.

Thay vì gửi giáo một cái cover letter như hướng dẫn ở trên, mình gửi cho giáo một bài guitar cổ điển mà mình soạn và chơi, trong đó mình miêu tả đoạn mở đầu giống như dòng chảy laminar, và đoạn cao trào nó chaos như dòng chảy rối. Mình bảo giáo là khi mình xem mô phỏng của dòng chảy mình cảm giác như đang lắng nghe một bản nhạc vậy, nó rất phức tạp, nhưng vẫn rất đẹp, bla bla. Mình bảo giáo đó là motivation của mình, mình muốn phát triển mô hình dòng chảy rối, biến nó thành những bản nhạc của sự nghiệp, và biến nó thành một cái hobby trong cuộc sống 5 năm tới của mình, như chơi guitar vậy. Và chỉ vậy thôi, không có quá nhiều thông tin về nghiên cứu, kỹ thuật gì cả, như là đang gửi thư cho bạn bè vậy. Tất nhiên thì mình vẫn đính kèm CV, bằng cấp, và các giấy tờ cần thiết. Và rất bất ngờ, 100% các giáo nhận thư đều trả lời, và đều muốn nhận mình là sinh viên của họ. Và một giáo thậm chí còn gửi mình bức ảnh cây đàn guitar mà ông ấy tự làm, và kể cho mình kỷ niệm sinh viên của ông ấy với cây đàn guitar (như trong ảnh).

- Nếu không gửi đoạn nhạc, thì mình kể chuyện, nên mình viết thư rất dài, cực dài.

Thay vì nghe theo lời khuyên từ số đông là giáo cực kì bận và sẽ không đọc thư quá 200 chữ đâu, có một số lời khuyên còn bảo mình là giáo chỉ dành ra vài phút để đọc một cái email thôi. Nhưng bản thân mình hồi đó khá cứng đầu, mình nghĩ với một cơ hội để gắn bó làm việc với nhau cả 5 năm trời, nếu giáo không dành được thời gian để đọc hết thư của mình, thì mình cũng không nên làm việc với họ. (Ah, mà mình cũng không tin rằng nhà tuyển dụng chỉ dành 15 giây để quét qua CV một ai đó như nhiều người nói ngoài kia đâu =))

Vì thế mình viết thư kể cho giáo những khó khăn trong học và nghiên cứu và cả cuộc sống riêng tư của mình, và cách mình vượt qua nó ra sao, và nó tạo cảm hứng cho mình để học PhD như thế nào. Trong thư mình vẫn đưa hết cho giáo tất cả thông tin mà giáo cần. Tất nhiên mỗi bức thư vẫn viết theo “narrative story telling” style và vẫn cực kì cẩn thận trau chuốt từng câu văn mà mình viết vào. Nhưng mà các bức thư đều dài tầm 1200–1500 chữ.

Và một lần nữa, 100% các giáo đều trả lời và hầu hết đều trả lời lại thư cũng rất dài, có giáo còn khuyên bảo mình như là thầy trò đã làm việc với nhau cả chục năm rồi vậy, rất nhiệt tình. Có giáo thậm chí không có funding, nhưng vẫn connect mình với giáo khác, và nói giáo kia mình phù hợp ra sao.

Hai ví dụ trên để các bạn mới bắt đầu có ý tưởng muốn đi học PhD, hãy luôn think out of the box, vì lời khuyên từ thầy cô, tiền bối, bạn bè đi trước luôn tốt, nhưng không phải lúc nào mình cũng cần đi theo con đường mà họ đã đi.

Cheers,