March 20, 2023.
Một buổi sáng thứ 2 với nhiều cuộc họp khẩn cấp vì hàng chục triệu con cá đã bị chết và phát hiện ở khu vực sông Darling-Baaka và Menindee cuối tuần vừa qua (1). Mình thì chưa đủ trình độ và thẩm quyền để tham gia các cuộc họp kia đâu, nhưng bác sếp cứ lôi vào họp để nghe và học xem mọi người phản ứng với các sự kiện như thế này ra sao.
Cũng khu vực này cách đây 3–4 năm, hàng triệu con cá cũng bị chết. Viện hàn lâm khoa học Úc vào năm 2019 cũng đã viết một báo cáo về nguyên nhân cá chết (2), lý do được đưa ra là vì hạn hán và sử dụng quá mức nguồn nước đầu nguồn, chủ yếu cho thuỷ lợi, dẫn tới mực nước quá thấp ở hạ nguồn sông Darling, dẫn tới tình trạng phân tầng nhiệt (thermal stratification) trong cột nước, khi mà lớp nước ở dưới thường có nồng độ oxy thấp hơn nhiều. Nhiệt độ cao và dòng chảy yếu cũng là điều kiện tốt để tảo nở trên diện rộng, nhanh nở và nhanh tàn rồi chìm xuống dưới đáy, phân huỷ và sử dụng hết toàn bộ lượng oxy trong nước. Rồi khi nhiệt độ hạ xuống đột ngột (có thể là vào buổi tối), thì lớp nước không có oxy (hypoxic water) ở dưới hoà trộn (mixing) với toàn bộ cột nước, khiến toàn bộ cột nước bị thiếu oxy và cá chết.
Tuy nhiên khác với tình trạng hạn hán ngày đó, thì cuối tuần qua mực nước của sông Darling vẫn ở mức cao, và nước Úc vừa trải qua một mùa lũ lụt cực dài và nghiêm trọng. Mặc dù mấy tuần qua thì lượng oxy trong một số trạm quan trắc cho thấy là ở mức thấp (vì lũ lụt), và vì thế một số dự đoán ban đầu cho rằng lượng nước thiếu oxy đó được đẩy xuống hạ lưu sông Darling, cộng với nắng nóng (37–45 độ) mấy ngày qua đã khiến cho mọi việc tệ hơn (warmer water holds less oxygen than cold water), vượt quá ngưỡng chịu đựng và cá chết. Đây cũng chỉ là dự đoán bán đầu, vì thiếu dữ liệu quan trắc, thiếu các trạm quan trắc (đặc biệt trong khu vực phát hiện cá chết).
Điểm giống nhau là dù đã qua 4 năm và được đầu tư hàng chục/trăm triệu đô, nhưng việc thiếu các trạm quan trắc về chất lượng nước, và các mô hình dự báo (đặc biệt là thiếu các dự báo ngắn hạn), dẫn tới chỉ khi người dân địa phương phát hiện ra cá chết và kêu than với báo chí, thì lúc đó chính quyền mới đi điều tra, lấy dữ liệu và tìm nguyên nhân. Menindee là khu vực trọng điểm nơi có nhiều đập nước, có nhiều vấn đề chính trị, cũng như người dân địa phương rất quan tâm (kể cả về tâm linh) và sống dựa vào con sông và hồ rất nhiều, nên thường sẽ được lên báo. Chứ các khu vực khác của sông Darling có lẽ cũng có tình tạng tương tự, nhưng chưa bao giờ được nhắc tới. Sự kiện lần này cũng nóng vì đang đúng vào mùa bầu cử, và các đảng phái cũng sẽ không bỏ qua cho các tin tức như thế này. Vì mình có thấy nhiều nơi nhân cơ hội này để chửi ông Thủ hiến của bang NSW Dominic Perrottet và đảng “Liberals are selling off water resources to the highest bidder”.
Những sự kiện như cuối tuần qua là lý do mà hiện tại mình đang làm việc trong nhóm mô hình của dự án CSIRO Aquawatch (3), với mục tiêu là cải thiện khả năng quan trắc và quản lý của nước Úc với nguồn nước (sông, hồ hay gần bờ biển). Nếu có một hệ thống quan trắc, dữ liệu đầy đủ và mô hình dự báo tốt, thì những sự kiện như cuối tuần qua có thể sẽ được kế hoạch từ trước và từ đó điều chỉnh cách sử dụng nguồn nước hợp lý hơn, và biết đâu đó có thể giảm thiểu được số lượng cá và môi trường bị tác động.
(3) AquaWatch Australia — CSIROhttps://www.csiro.au/en/about/challenges-missions/aquawatch
(4) Photo credits to Australian Geographic: Menindee fish kill — Australian Geographic